ग्रामीण शिक्षणात क्रांती घडवून आणणाऱ्या वर्षा पाटील यांना केंद्रीय मंत्री अन्नपूर्णा देवी यांच्याकडून सीआयआय 'वुमन एग्झेंपलर अवॉर्ड २०२५' प्रदान
कोल्हापूर ०३ प्रमोद पाटील
कोल्हापूर जिल्ह्यातील कु. वर्षा अन्कुश पाटील यांना ग्रामीण शिक्षणक्षेत्रातील त्यांच्या मूलगामी कार्याबद्दल भारत सरकारच्या महिला व बालविकास मंत्रालयाच्या माननीय केंद्रीय मंत्री अन्नपूर्णा देवी यांच्याकडून सीआयआय वार्षिक व्यवसाय परिषद २०२५ मध्ये सन्मानित करण्यात आले. "महिला: सामाजिक बदलाचे नेतृत्व करताना - सीआयआय वुमन एग्झेंपलर अवॉर्ड्स" या विशेष सत्रात कु. पाटील यांना शिक्षण श्रेणी अंतर्गत प्रतिष्ठित सीआयआय वुमन एग्झेंपलर अवॉर्ड २०२५ प्रदान करण्यात आले.
या वर्षी, प्रणालीगत आव्हाने आणि असुरक्षितता यांच्याविरुद्ध समुदायाची लवचिकता वाढवणाऱ्या महिलांना गौरवण्यासाठी एक नवीन पुरस्कार श्रेणी— समुदाय सक्षमीकरण (Community Strengthening)— सुरू करण्यात आली.
मुख्य मुद्दे
महिला व बालविकास मंत्री अन्नपूर्णा देवी यांनी महाराष्ट्रातील कोल्हापूर जिल्ह्यातील वर्षा अन्कुश पाटील यांना शिक्षणक्षेत्रातील उत्कृष्ट कार्याबद्दल सन्मानित केले.
वर्षा पाटील यांच्याबद्दल:
केवळ ३१ वर्षांच्या वयात, वर्षा पाटील 'अनुभवाधारित स्टेम (STEM) शिक्षणा'द्वारे महाराष्ट्रातील ग्रामीण शिक्षणात क्रांती घडवून आणत आहेत.
अब्दुल्लाट गावात वाढलेल्या वर्षांनी अनुभवले की रटाळ शिक्षणामुळे मुलांची जिज्ञासा आणि सर्जनशीलता मंदावते.
२०१६ मध्ये, त्यांनी विशेषत: प्रवासी कामगारांच्या मुलांसह वंचित समुदायांपर्यंत व्यावहारिक, जिज्ञासा-आधारित शिक्षण पोहोचवण्यासाठी विद्योदय मुक्तांगण परिवार फाउंडेशनची सह-स्थापना केली.
त्यांच्या प्रमुख उपक्रमांमधून— छोटे कलम, छोटे सायंटिस्ट, सेवांकुर आणि विद्यांकुर— त्यांनी ६,७०० पेक्षा जास्त विद्यार्थी आणि ४० शिक्षकांपर्यंत पोहोच साधली आहे. मूलभूत व्यस्ततेच्या (engagement) साधनांनीही वंचित असलेल्या वर्गखोल्यांमध्ये गंभीर विचारशक्ती आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोन विकसित केला आहे. त्यांचे प्रयत्न केवळ शैक्षणिक कामगिरी सुधारत नाहीत, तर ग्रामीण भागातील मुलांच्या पिढीला मोठे स्वप्न पाहण्यास आणि वेगळ्या पद्धतीने विचार करण्यास सक्षम करत आहेत.
सीआयआयचे महानिदेशक श्री. चंद्रजीत बॅनर्जी यांनी सांगितले की सीआयआय २००५ पासून तळागाळातील महिला नेत्यांचा गौरव करत आहे. त्यांनी नमूद केले की या महिलांनी सामाजिक बदल घडवून आणण्यासाठी प्रचंड काम केले आहे आणि योग्य पाठबळ मिळाल्यास त्याहून अधिक करण्यास त्या सक्षम आहेत.
सीआयआय वुमन एग्झेंपलर अवॉर्ड २०२५:
महिला व बालविकास मंत्री अन्नपूर्णा देवी यांनी सीआयआयच्या वार्षिक साधारण सभा आणि वार्षिक व्यवसाय परिषद २०२५ मधील 'महिला: सामाजिक बदलाचे नेतृत्व करताना - सीआयआय वुमन एग्झेंपलर अवॉर्ड्स' या सत्रात विजेत्यांना सीआयआय वुमन एग्झेंपलर अवॉर्ड २०२५ प्रदान करताना म्हटले, **"या तळागाळातील महिला छोट्या गावांतून उदयास आल्या आहेत, अनेक आव्हानांवर मात करून बदलाच्या चॅम्पियन म्हणून उभ्या राहिल्या आहेत आणि भारताचे रूपांतर करत आहेत."
महिलांची स्थिती हा देशाच्या प्रगतीचा एक महत्त्वाचा निर्देशक आहे, असे त्या म्हणाल्या. महिला प्रगती करत आहेत आणि विमानवाहतूक, संशोधन किंवा खाणकाम अशा विविध क्षेत्रात त्या सहभागी आहेत, असेही त्यांनी नमूद केले. महिलांना पाठबळ देण्यासाठी 'बेटी बचाओ बेटी पढाओ' सारख्या अनेक सरकारी उपक्रमांचा त्यांनी उल्लेख केला आणि महिला-नेतृत्वाखालील विकासाच्या सरकारच्या दृष्टिकोनावर भर दिला. २०४७ पर्यंत 'विकसित भारत' (विक्सित भारत) चे दृष्टीकोन साकार करण्यात महिलांची निर्णायक भूमिका आहे, असे त्या जोरदार शब्दांत सांगितले. महिलांना प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि त्यांना पाठिंबा देण्यासाठी उद्योगधंद्याची भूमिका कौतुकास्पद असल्याचे नमूद करून, २०४७ पर्यंत 'विकसित भारत' हे भारताचे ध्येय साध्य करण्यासाठी महिलांना पाठिंबा देण्यासाठी प्रत्येकाने पुढे यावे, अशी त्यांनी विनंती केली.
सीआयआय वुमन एग्झेंपलर अवॉर्ड हा ग्रामीण आणि वंचित समुदायातील तळागाळातील महिला नेत्यांना सन्मानित करतो, ज्यांनी परिवर्तनात्मक बदल घडवून आणण्यासाठी सामाजिक आणि आर्थिक अडथळ्यांवर मात केली आहे. या वर्षी, विविध उपक्रमांद्वारे मजबूत, अधिक लवचिक समुदाय तयार करणाऱ्या महिलांना सन्मानित करण्यासाठी एक नवीन पुरस्कार श्रेणी— समुदाय सक्षमीकरण (Community Strengthening) — सुरू करण्यात आली आहे. विद्यमान पुरस्कार श्रेणी— आरोग्य, शिक्षण आणि सूक्ष्मउद्योग (Health, Education, and Micro-enterprise) — कार्यक्रमाचा अविभाज्य भाग राहिल्या आहेत.
तमिळनाडूच्या सेलम येथील अलमेलु व्ही यांना समुदाय सक्षमीकरण श्रेणीत; हरयानाच्या मेवात येथील फरहीन हुसेन यांना आरोग्य श्रेणीत; महाराष्ट्राच्या कोल्हापूर येथील वर्षा अन्कुश पाटील यांना शिक्षण श्रेणीत; आणि बिहारच्या मधुबनी येथील नर्मदा झा यांना सूक्ष्मउद्योग श्रेणीत हा पुरस्कार प्रदान करण्यात आला. प्रत्येक विजेत्याला एक ट्रॉफी, प्रमाणपत्र आणि **तीन लाख (₹३ लाख) रुपये** रोख बक्षीस देण्यात आले. या पुरस्कारासाठी ४०० हून अधिक नामांकने मिळाली होती आणि एका प्रतिष्ठित न्यायाधीश मंडळाने त्यांच्या प्रभाव, नेतृत्वगुणांवर आणि बदलाचे प्रमाण वाढवण्याच्या क्षमतेवर आधारित अंतिम स्पर्धकांची निवड केली.
सीआयआयचे अध्यक्ष श्री. संजीव पुरी यांनी अशा महिला एग्झेंपलर्सची दृढनिश्चयी आणि सहनशीलता कौतुकास्पद मानून म्हटले, "या महिला अखंड भारताच्या त्या भावनेचे प्रतिनिधित्व करतात जी कधीही हार मानत नाही."
या महिला एग्झेंपलर्स आता १५०+ पेक्षा जास्त महिला एग्झेंपलर्सच्या एका शक्तिशाली राष्ट्रीय नेटवर्कचा भाग आहेत, ज्यापैकी प्रत्येकजण त्यांच्या समुदायात महत्त्वपूर्ण सामाजिक बदल घडवत आहे आणि दरवर्षी २० लाखांहून अधिक जीवनावर सकारात्मक प्रभाव टाकत आहे. अधिक सामाजिक प्रभावासाठी त्यांची क्षमता वाढवण्यासाठी सीआयआय फाउंडेशन विविध उपक्रमांद्वारे एग्झेंपलर्सना पाठिंबा देत आहे.
